Γράφει ο Βαγγέλης Κανούργιος
Τα τέλη Οκτωβρίου, είναι μιαπερίοδος που το ενδιαφέρον της τοπικής κοινωνίας μονοπωλεί πάντα η επέτειος της απελευθέρωσης της Πρέβεζας στις 21-10-1912. Δεν είναι εύκολολοιπόν να τραβήξει την προσοχή μια αναφορά στη συμμετοχή του 24ου συντάγματος πεζικού της Πρέβεζας στο στρατιωτικό κίνημα της 22αςΟκτωβρίου 1923, το οποίο έμεινε γνωστό ως κίνημα Λεοναρδόπουλου-Γαργαλίδη.Αυτή τη δυσκολία θα προσπαθήσει να ξεπεράσει το παρόν σημείωμα για μια πτυχή της τοπικής ιστορίας, που έχει ελάχιστα φωτίσει η ιστορική έρευνα.
Το κίνημα των υποστρατήγων Λεοναρδόπουλου – Γαργαλίδη(με τη σύμπραξη του συνταγματάρχη Ζήρα) είχε δυσανάλογες- ως προς τις αρχικές προθέσεις τους και την πρόχειρη οργάνωσή του – συνέπειες για την εξέλιξη των πολιτικών πραγμάτων. Αποδυνάμωσε πλήρως τον αντιβενιζελισμό, ανέτρεψε τις εσωτερικές ισορροπίες μεταξύ των δυνάμεων του βενιζελισμού και ενίσχυσε τα αντιμοναρχικά αισθήματα του λαού με αποτέλεσμα τηνέξωση του βασιλιά Γεώργιου Β’ και την ανακήρυξη της Αβασίλευτης Δημοκρατίας στις 25 Μαρτίου 1924 από την κυβέρνηση Παπαναστασίου.
Ο υποστράτηγος Λεοναρδόπουλος ήταν διοικητής του Ε΄ Σώματος Στρατού στην Ήπειρο, αλλά είχε πάρει άδεια λίγες μέρες πριν την εκδήλωση του κινήματος. Έτσι, ο διοικητής της 8ης Μεραρχίας συνταγματάρχης Μάρκου κατάφερε μάλλον εύκολα να θέσει υπό περιορισμό τους στασιαστές συναδέλφους τουστα Ιωάννινακαι να ακυρώσει τους σχεδιασμούς τους. Περιορισμένης έκτασης στασιαστικές ενέργειες εκδηλώθηκαν και σε άλλες μονάδες του Ε΄ Σώματος Στρατού, όπως στην Άρτα και την Κέρκυρα. Όμως, στην Πρέβεζα τα πράγματα εξελίχτηκαν αλλιώς.
Ο διοικητής του 24ου Συντάγματος αντισυνταγματάρχης Δημουλίτσας, με τη βοήθεια του ταγματάρχη Κωτσάκου και του λοχαγού Μοσχοβίτη, στασίασε και κινήθηκε προς την κατεύθυνση των Ιωαννίνων με σκοπό να τα καταλάβει. Για να τους αντιμετωπίσει ο συνταγματάρχης Μάρκου έστειλε από τα Ιωάννινα στη Φιλιππιάδα, με αυτοκινητοπομπή, διακόσιους άνδρες με δύο πυροβόλα και επικεφαλής τον συνταγματάρχη Σπυράκο, στους οποίους προστέθηκαν και κάποιοι εθελοντές πολίτες, ενώ ταυτόχρονα ειδοποίησε τις αρχές της Άρτας να αποκλείσουν τη γέφυρα. Στη συνέχεια επικοινώνησε, μέσω Βόνιτσας, με την Πρέβεζα, διότι οι στασιαστές είχαν καταστρέψει την τηλεγραφική γραμμή προς τα Ιωάννινα και διέταξε τον πιστό στην Επανάσταση Φρούραρχο της πόλης λοχαγό Κοκονέτση να συγκροτήσει μαζί με τον δήμαρχο Μπάλκο απόσπασμα στρατιωτών και εθελοντών και να καταδιώξει τους στασιαστές. Αυτοί διαλύθηκαν εύκολα μετά τους πρώτους κανονιοβολισμούς που δέχτηκαν στη Φιλιππιάδα – ο αντισυνταγματάρχης Δημουλίτσας τους είχε πει πως πήγαιναν για μεταστάθμευση στα Ιωάννινα – και στην υποχώρησή τους με κατεύθυνση προς τον Λούρο συνελήφθησαν από το απόσπασμα Κοκονέτση – Μπάλκου. Μια διαφορετική εκδοχή της υποχώρησης των στασιαστών προς την Πρέβεζα μας δίνει ο Πρεβεζάνος Στρατηγός Αλέξανδρος Παπαγεωργίου, ο οποίος αναφέρει στα απομνημονεύματά του ότι ο ίδιος συγκρότησε το απόσπασμα που ξεκίνησε από την Πρέβεζα, κατόπιν τηλεγραφικής διαταγής του Νικόλαου Πλαστήρα, την οποία του παρέδωσε ο Φρούραρχος Πρέβεζας ταγματάρχης Κίτσος Χρήστος.
Την διήγηση του Α. Παπαγεωργίου, αναφορικά με τον τόπο της συμπλοκής με τους υποχωρούντες στασιαστές, επιβεβαιώνει σχετικό τηλεγράφημα από την Πρέβεζα, που δημοσιεύεται στο«Εμπρός» στις 25-10-1923: «Συνελήφθησαν οἱ ἀρχηγοί τοῦ κινήματος Πρεβέζης. Ἐκ Πρεβέζης ἐλήφθη τηλεγράφημα πρός τήν Ἐπανάστασιν ἀγγέλλον ὅτι οἱ στασιασταί τοῦ 24ου συντάγματος μετά τοῦ ἀρχηγοῦ τῶν ἀντισυνταγματάρχου Δημουλίτσα συνελήφθησαν μεταξύ Ἰωαννίνων καί Πρεβέζης καί μετεφέρθησαν εἰς Πρέβεζαν. Νεότερον τηλεγράφημα τοῦ διοικητοῦ τοῦ Ε΄ Σώματος ΣτρατοῦἸωαννίνωνκ. Μάρκου ἀνήγγειλεν ὅτι οἱ στασιασταί, βαίνοντες πρός Ἰωάννινα, ἐτέθησαν μεταξύ δύο φαλάγγων καί μετά ἀπό μικράν συμπλοκήν παρά τήν θέσιν Πέτρα τῆς Φιλιππιάδος συνελήφθησαν πάντες πλήν τοῦ ταγματάρχη Κωστάκη διαφυγόντος. Οὗτινος ὅμως ἐπίκειται ἡ σύλληψις.»
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αναφορά του Γενικού Διοικητή Ηπείρου Μ. Πετυχάκηστο ίδιο φύλλο ότι «Ὁμάς πολιτῶν συγκεντρωθεῖσα ἔξωθι τοῦ Στρατῶνος Πρεβέζης πρός ἀποδοκιμασίαν, διελύθη ἀποκατασταθείσης τῆς τάξεως», η οποία σε συνδυασμό με το τηλεγράφημα που στέλνει ο δήμαρχος Πρέβεζας (Βασίλειος Μπάλκος) στο «Εμπρός» στις 31-10-1923 επισημαίνοντας «ὅτι πανηγυρίζη ὁλόκληρος ἡ πόλις» για την αποτυχία του κινήματος αναδεικνύει τον βενιζελικό προσανατολισμό των Πρεβεζάνων. Αυτό αποδεικνύεται και από τη σαρωτική επικράτηση του κόμματος των Φιλελευθέρων στην Πρέβεζα στις βουλευτικές εκλογές που ακολούθησαν στις 16-12-1923 (παρά την αποχή των φιλοβασιλικών κομμάτων), η οποία συνέχισε μια παράδοση εκλογικών νικώνστην Πρέβεζα για τους Φιλελευθέρους, που δεν σταμάτησε ούτε στις άτυχες γι’ αυτούς εκλογές στις 1-11-1920.
Στις μέρες που ακολουθούν και πάλι από ανταπόκριση του «Εμπρός» στις 29-10-1923, που υπογράφει «Ὁ Νομαρχῶν ΤΣΑΚΑΣ», μαθαίνουμε ότι οι στρατιώτες του 24ου συντάγματος Πρεβέζης «εἶνε μεταμελημένοι, διότι ἐν ἀγνοίᾳ των ἔγιναν συνεργοί εἰς τό στασιαστικόν κίνημα, δηλοῦντες ὅτι ἐξαπατήθησαν καί παρεσύρθησαν ὑπό τῶν ἀξιωματικῶν των, διατελούντων ἤδη ἐνταῦθα ἐν προφυλακίσει» και ότι έχει φτάσει στην Πρέβεζα από τα Ιωάννινα ο συνταγματάρχης Σπυράκος, ο οποίος «μεριμνᾶ δια τήν ἀνασυγκρότησιν τοῦ διαλυθέντος 24ου συντάγματος, ὑπό τούς κατάλληλους ἀξιωματικούς».
Ο επίλογος του κινήματος Λεοναρδόπουλου – Γαργαλίδηαναφορικά με την Ήπειρο γράφεται στο Στρατοδικείο Ιωαννίνων στις 13-11-1923, σύμφωνα με τηλεγράφημα από τα Ιωάννινα, το οποίο δημοσιεύει το «Εμπρός» στις 14-11-1923. Ο συνταγματάρχης Δημουλίτσας καταδικάστηκεσε θάνατο και οι υπόλοιποι στασιαστές αξιωματικοί σε φυλάκιση από 18 έως 2 και ½ έτη, ανάλογα με τον βαθμό τους, και με στρατιωτική καθαίρεση. Η θανατική ποινή για τον πρώην διοικητή του 24ου συντάγματος πεζικού Πρεβέζης δεν θα εκτελεστεί, όπως και για αρκετούς ακόμα αξιωματικούς στην υπόλοιπη Ελλάδα, που καταδικάστηκαν σε θάνατο για τον ίδιο λόγο, μετά από πολλές αντιδράσεις καιεκκλήσεις που έγιναν τόσο από το εσωτερικό όσο και από το εξωτερικό. Μάλιστα την επόμενη χρονιά επί κυβερνήσεως Παπαναστασίουόλοι οι καταδικασθέντες αμνηστεύτηκαν.
Καινούργιος Βαγγέλης
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΒΕΡΕΜΗΣ Θ., 2018, Οι επεμβάσεις του στρατού στην ελληνική πολιτική (1916-1936), Αθήνα.
ΔΑΦΝΗΣ Γ., 1997, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων (1923 – 1940), Αθήνα.
ΚΟΥΡΤΗΣΓ., 2005, Η κοινοβουλευτική ιστορία της Πρέβεζας (1915-2005), Αθήνα.
ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ – ΤΖΟΥΡΟΥ (επιμ.), 2016, Α. Παπαγεωργίου Απομνημονεύματα, Πρέβεζα.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ
«ΕΜΠΡΟΣ», διάφορα φύλλα της περιόδου Οκτωβρίου – Νοεμβρίου 1923