Κάποιοι μπορεί να νομίζουν πως είναι ή να χαρακτηρίζονται από άλλους «εξτρεμιστές», χωρίς όμως να είναι στην πραγματικότητα, ενώ αντιθέτως άλλοι, που νομίζουν πως δεν είναι, μπορεί να είναι στην πραγματικότητα, δίχως να το αντιλαμβάνονται, ούτε να έχουν επίγνωση του φαινομένου. Δεν αρκούν, επομένως, οι αυτοπροσδιορισμοί ούτε οι ετεροκαθορισμοί για να προσεγγισθούν ακριβέστερα η φύση και ο χαρακτήρας αυτού του φαινομένου, το οποίο ως ένα είδος ενοχλητικής ασθένειας ή νόσου προσβάλλει κάποτε τις κοινωνίες.
Ποια είναι, λοιπόν, τα αληθινά γνωρίσματα και τα συμπτώματα του φαινομένου, που κάποιοι φοβούνται πως βρίσκεται σε έξαρση στον τόπο μας και στην εποχή μας; Αποφεύγοντας μια γενική θεωρητική σύλληψη και εννοιολόγησή του, θα επιχειρήσω στη συνέχεια να συνοψίσω τη φύση του με γνώμονα ορισμένα στοιχεία ή ενδείξεις που το προσδιορίζουν, κατά τρόπο, ελπίζω, όχι απατηλό. Τα κυριότερα εξ αυτών είναι τα ακόλουθα:
α) Η παραδοχή ότι οι σκοποί, οι αρχές και οι αξίες που ασπάζεται, πιστεύει και ενστερνίζεται κανείς είναι «αξιωματικά» ορθές, καλές, επωφελείς και αντικειμενικά αληθείς.
β) Η διαπίστωση της ύπαρξης «εχθρών» ή αντιπάλων, που δεν συμμερίζονται τους ως άνω σκοπούς, αρχές και αξίες, είτε διότι αποδέχονται κάποιες άλλες αντίθετες με αυτές είτε διότι είναι αξιακά ή ιδεολογικά άπιστοι, αδιάφοροι ή κενοί.
γ) Αν ισχύουν τα παραπάνω, τότε είναι πολύ πιθανό να εμπνέεται κανείς από μια ασυμβίβαστη λογική και ένα «πάθος δράσης» δίχως υποχωρήσεις και συμβιβασμούς, να διακατέχεται από ένα αγωνιστικό φρόνημα και απροθυμία συναίνεσης ή συνεννόησης με εκείνους στην άλλη πλευρά του λόφου.
δ) Οι επιδιωκόμενοι σκοποί και αξίες δεν περιορίζονται στη σφαίρα του ιδεατού ή της θεωρητικής ενατένισης, αλλά πρέπει να εφαρμοστούν «εδώ και τώρα» κατά τον πληρέστερο δυνατό τρόπο, δίχως καθυστερήσεις, αδράνειες, δισταγμούς και αμφιβολίες. Αυτά αποτελούν ενδείξεις ολιγοψυχίας και οδηγούν στη ματαίωση των σκοπών και στην αναίρεση του αγωνιστικού φρονήματος των μαχητών.
ε) Επεται λογικώς από τα παραπάνω, ως συνήθης μάλιστα πρακτική, η προσφυγή στη χρήση (οιωνδήποτε) «μέσων» προκειμένου να επιτευχθούν οι επιδιωκόμενοι σκοποί και αξίες. Ακόμα και «ακραία» ή αθέμιτα («βίαια») μέσα μπορεί να επιστρατευθούν κατά περίπτωση, χωρίς μείζονες ηθικές αναστολές, εφόσον «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».
στ) Αν τυχόν η χρήση των μέσων, παρά τις προφυλάξεις και τον «εξαγνισμό» τους, συνοδευτεί από κάποια υπερβολή και πληγούν ορισμένοι αθώοι, τότε αυτοί λογίζονται ως «παράπλευρα θύματα», που δικαιολογούν μεν τη συγγνώμη, αλλ’ όχι τη μεταμέλεια για τους απώτερους σκοπούς ή τα μέσα της δράσης.
ζ) Για να τελεσφορήσουν τα παραπάνω, δεν αρκεί, βέβαια, η ατομική προσπάθεια, αλλά χρειάζεται συλλογική δράση, ομαδικό πνεύμα, αλληλεγγύη, οργάνωση, πειθαρχία και υπακοή.
η) Οσοι αποδέχονται τα παραπάνω συνήθως δεν ενοχλούνται αν χαρακτηρίζονται από άλλους «ακραίοι», αδιάλλακτοι ή «φανατικοί» και τοποθετούνται στο ένα ή το άλλο πολικό σημείο του νοητού φάσματος της πολιτικής. Αντιθέτως, αυτό τους ικανοποιεί και τους προσδίδει μιαν αίσθηση μοναδικότητας, υπεροχής, μιαν αύρα «καθαρότητας» έναντι εκείνων που «λιμνάζουν» στα τενάγη της μεσότητας, της μετριότητας και του συντηρητισμού.
θ) Στο μέτρο που απαντούν και συνδυάζονται τα παραπάνω γνωρίσματα σε άτομα ή ομάδες, στη συμπεριφορά και τη νοοτροπία τους, εκδηλώνεται το φαινόμενο του «εξτρεμιστή», ανεξαρτήτως του περιεχομένου των σκοπών, των αξιών και των πεποιθήσεων που αποδέχεται και ασπάζεται κανείς.
Εν συμπεράσματι, αν τα γνωρίσματα αυτά, όπως ακροθιγώς σκιαγραφήθηκαν προηγουμένως, απαντούν σε πολιτικές στάσεις και συμπεριφορές στην πολιτική μας ζωή και κουλτούρα, τότε δεν πρόκειται απλώς για μια «παιδική ασθένεια του κομμουνισμού», όπως επεσήμανε κάποτε ο Λένιν, αλλά μάλλον για σοβαρή νόσο από την οποία υποφέρει η δημοκρατία μας, η οποία δεν συμβιβάζεται με τον «εξτρεμισμό». Οποιοι νομίζουν το αντίθετο πλανώνται μάλλον πλάνην οικτράν.
* Ο κ. Αντώνης Μακρυδημήτρης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Πηγή: Καθημερινή