Ακόμα και αν το κοινό αίσθημα διαρρηγνύει τα ιμάτια του περί επαναφοράς της θανατικής ποινής σε συγκεκριμένες δολοφονικές πράξεις, ακόμα και αν εξακολουθεί να υπάρχει ως φαινόμενο νομικά ή θρησκευτικά επιβεβλημένο , το γεγονός και μόνο της ύπαρξης της θανατικής ποινής σε ένα πολιτισμό που χρησιμοποιεί το Μεσαίωνα ως παράδειγμα σκοταδισμού και δε χάνει ευκαιρία να υπενθυμίζει στον εαυτό του πόσο απέχει από τότε, είναι από μόνο του τραγικό.
Με μια απλή αναζήτηση θα διαπιστώσετε ότι η θανατική ποινή βρίσκεται σε ισχύ σε 58 κράτη του πλανήτη. Στον υπόλοιπο κόσμο, 97 χώρες την έχουν καταργήσει, ενώ τα υπόλοιπα κράτη δεν την εφαρμόζουν την τελευταία δεκαετία (ακόμα και αν νομικά εξακολουθεί να υφίσταται ) ή την επιτρέπουν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως σε περιόδους πολέμου.
Είναι γεγονός ότι το να παίρνεις θέση ανοιχτά για ένα τέτοιο θέμα φαντάζει ότι κινείσαι στα όρια και επιχειρηματολογείς στην κόψη του ξυραφιού. Σε μια Ελλάδα όπου επιχειρηματολογία είναι εξαιρετικά ελαφριά, εύκολη, επί παντός επιστητού και περιορίζεται στη θυμική προσέγγιση , ήταν αναμενόμενο και η σοκαριστική περίπτωση της μικρής Άννυ και των δηλώσεων περί τεμαχισμού να μην αφήσει ανεπηρέαστη την ελληνική κοινωνία. Το facebookπήρε φωτιά και όλοι οι εν θερμώ σχολιαστές τάχθηκαν υπέρ της θανατικής τιμωρίας του δράστη . Η «οφθαλμός αντί οφθαλμού» στάση και η επιχειρηματολογία υπέρ της «όμοιας τιμωρίας» σε ιδιαιτέρως σκληρά εγκλήματα, αποτέλεσε νομίζω και την επικρατούσα τάση.
Ας μην είμαστε όμως υποκριτές. Ορισμένα εγκλήματα υποχρεώνουν τη λογική και των πιο σκεπτόμενων ανθρώπων να υποκύπτει στην αποδοχή της θανατικής καταδίκης ως φυσική και λογική τιμωρία ή πράξη..
Όμως όσο και αν με ενοχλεί αυτή η ελαφρότητα, η μόνη ένσταση είναι ότι ειδικά σε τέτοια θέματα δεν είναι θεμιτό να παίρνουμε θέση αν δεν τα εξετάσουμε κοινωνικά, ψυχολογικά αλλά και φιλοσοφικά. Οποιαδήποτε προσέγγιση απορρίπτει μια από τις παραπάνω αυτές πτυχές της κριτικής μας, είναι εκ των προτέρων ελλειμματική.
Σε μια κοινωνία που φαντάζει πολιτισμένη ή επικαλείται τον πολιτισμό της ως δείγμα εξέλιξης , ο «βασανισμός του βασανιστή» προφανώς δεν είναι στοιχείο υπέρ της. Δεν είναι σώφρον η κοινωνία να αφαιρεί ζωές και να τιμωρεί με τον πιο σκληρό τρόπο ακόμα και αν ο δράστης έχει προβεί σε πράξεις ιδιαίτερης αγριότητα. Είναι σαν να τιμωρείς το κακό με το κακό και εδώ θα επικαλεστώ την ουμανιστική πλευρά της κοινωνίας μας.
Όμως αν αφαιρέσουμε την ουμανιστική αυτή πλευρά, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ακόμα και αν ο δολοφόνος αφαιρεί μια ζωή και εμείς στη συνέχεια του το ανταποδίδουμε , ακόμα και αν το αποτέλεσμα είναι το ίδιο -δηλαδή η αφαίρεση ζωής– από ηθικής άποψης δεν έχει την ίδια βαρύτητα. Καθώς εμείς επιβάλλουμε μια «αναγκαστική» τιμωρία ή ακόμα πιο απλά. αντιδρούμε στη εγκληματική δράση. Άρα δεν είμαστε το ίδιο.
Μια ακόμα πλευρά του θέματος είναι κατά πόσο είμαστε σίγουροι για την ενοχή του θανατοποινίτη. Οι περιπτώσεις δικαστικής πλάνης που έχουν καταγραφεί δεν είναι λίγες. Δεν γνωρίζουμε βέβαια αν θα έπρεπε να ήταν και περισσότερες ή το ποσοστό θα αυξηθεί στο μέλλον . Άρα η σκέψη αφαίρεσης αθώων ζωών έστω και ως πιθανότητα, αφήνει ανοιχτό ένα ενδεχόμενο διάπραξης μια φοβερής αδικίας! Όμως ακόμα και μια τέτοια προσέγγιση, ίσως να κάμπτεται εύκολα καθώς στηριζόμενοι σε αυτή τη λογική θα έπρεπε να απαγορευτούν πολλές καθημερινές συνήθειες για αποφυγή του θανάτου αθώων. Π.χ μήπως δεν έπρεπε να πετάνε τα αεροπλάνα με το φόβο πτώσης άρα και αθώες απώλειες ή να μην κυκλοφορούμε με τα αυτοκίνητα στους δρόμους για τον ίδιο λόγο; Ή ο πόλεμος. Δε θα έπρεπε να καταργηθεί; Είναι ίσως η πιο συνειδητή επιλογή εμπλοκής αθώων ζωών σε μια σκληρή διαδικασία.
Σε όλη αυτή την επιχειρηματολογία και την αναζήτηση μια κάποιας τοποθέτησης δε θα μπορούσα να μην επικαλεστώ την προσέγγιση του Καντ (μια αναζήτηση θα σας πει περισσότερα) ο οποίος ως υπέρμαχος της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και αυτός που μίλησε για την αξία της ανθρώπινης ύπαρξης και όχι της τιμής – που χρησιμοποιούμε πολύ ως λέξη στην Ελλάδα- , ήταν υπέρ της θανατικής ποινής! Ασχέτως αν συμφωνεί κάποιος ή όχι με την προσέγγιση του Καντ (καθώς αν και εξαιρετική η επιχειρηματολογία κατηγορήθηκε ως συγκαλυμμένη εκδικητικότητα) ο ίδιος κατάφερε να εντάξει μια νέα προσέγγιση στη νομιμότητα της θανατικής ποινής. Αυτή της ισορροπίας. Ας με συγχωρήσουν οι επαΐοντες για την απλοϊκή προσέγγιση του Καντ, αλλά ως μια ανάλαφρη και περιληπτική προσέγγιση της φιλοσοφία του οφείλω να αναφέρω ότι ο ίδιος τόνισε ότι μπορεί η θανατική ποινή να είναι ενάντια στην ηθική αλλά επιφέρει κάτι που λέγεται «Κοινωνική ισορροπία και δικαιοσύνη».
Οι προσεγγίσεις είναι αρκετές. Δεν προσπαθώ εδώ να υποκαταστήσω τους ειδικούς ούτε να μεταφέρω γνώση. Προσπαθώ απλά να επισημάνω τον αρχικό προβληματισμό μου. Ότι για να εξετάσεις ένα τέτοιο ζήτημα πρέπει να το «μελετήσεις» από όλες τις πλευρές .
Παρ όλα αυτά, θα πρέπει όμως όλοι να συμφωνήσουμε ότι η κατάργηση της θανατικής ποινής είναι μια κατάκτηση του πολιτισμού μας. Ακόμα και αν εγκλήματα σαν της μικρής Άννυ δοκιμάζουν την ψυχραιμία ή την ορθότητα μια τέτοιας κατάκτησης, οφείλουμε να αποδεχτούμε την κατάργηση της εσχάτου των ποινών ως εξέλιξη .
Άλλωστε η αξία μας πάντα φαίνεται ή κρίνεται όταν βρεθούμε μπροστά σε ακρότητες της ύπαρξης μας.
Και η θανατική ποινή ως μέσο περιορισμού των εγκληματικών πράξεων δεν απέδωσε ποτέ και πουθενά. Δεν μειώθηκε η εγκληματικότητα υπό το καθεστώς φόβου της θανατικής ποινής. Και επίσης μην ξεχνάτε ότι σε μερικές από τις χώρες όπου εξακολουθεί η ισχύς της θανατικής ποινής θα μπορούσε εύκολα ο καθένας από εμάς να βρεθεί σε αυτή τη θέση, μόνο και μόνο γιατί απλά είναι κάτι που δεν αποδέχονται οι άλλοι ! (πχ gay ή γυναίκα που διαπράττει προγαμιαίο sex )
Πάντως η συζήτηση περί της θανατικής ποινής είναι σοβαρή και δε θεωρώ ότι έχει ξεκάθαρες δικλείδες ώστε να καταλήξεις κάπου με ασφάλεια ενώ πάντα θα δημιουργεί ερωτήματα κατά πόσο η απόφαση ισχύος ή μη ισχύος της είναι η σωστή απόφαση.
Προσωπικά, ακόμα και αν ο συλλογισμός μου ξεκινά με το σεβασμό της ανθρώπινης αξίας ως υπέρτατο αγαθό και προφανώς κανείς και τίποτα δεν παραχωρεί το δικαίωμα σε κανέναν να την αφαιρέσει, η συζήτηση πρέπει αναγκαστικά ( αν και με αρκετή δυσκολία ) να πάει παραπέρα από αυτό το θεμελιώδες αξίωμα.
Και όπως ακριβώς σωστά αναφέρουν οι περισσότεροι των ειδικών επί του θέματος : « Το θέμα δεν είναι αν ο δράστης αξίζει την τιμωρία αλλά αν εμείς αξίζει να την επιβάλλουμε »