Παρακολουθήσαμε με θυμό και οργή όσα συνέβησαν στα Γιάννενα με την τραγική κατάληξη της απάνθρωπης συμπεριφοράς των συσπουδαστών του Βαγγέλη Γιακουμάκη. Το σπυρί έσπασε και ήρθε στο φως με δραματικό τρόπο αυτό που όλοι γνωρίζουν, πολλοί έχουν υποστεί, αλλά συνήθως προσπερνιέται με τη φράση «έλα τώρα, ποιος μπλέκει μ’ αυτά», που συνιστά σαφή επιβεβαίωση της «λαστιχοποίησης» της κοινωνικής μας συνείδησης, άρα και ευθύνης.
Κάθε φορά, όμως, που προκύπτει ένα κοινωνικό ή οικονομικό θέμα, αναδύονται στην επικαιρότητα λέξεις πριμαντόνες, οι οποίες επωμίζονται το βάρος να συμβολικοποιήσουν λόγους και πράξεις. Πρωταγωνίστρια των ημερών έγινε η λέξη bullying, γύρω από την οποία περιστράφηκαν οι συζητήσεις για τις κοινωνικές παθογένειες, τον ρόλο του σχολείου αλλά και τη σχέση των συλλόγων γονέων και κηδεμόνων με τους συλλόγους διδασκόντων στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, πρωτίστως.
Αναμφίβολα, τόσο το σχολικό περιβάλλον που είναι ένας ευαίσθητος χώρος όσο και η ηλικία των παιδιών που επιδιώκουν τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους μπορούν να εξηγήσουν βίαιες συμπεριφορές έναντι συμμαθητών που δεν ανταποκρίνονται στο δικό τους στερεότυπο για τους άλλους.
Ωστόσο, ο εγκλωβισμός αυτού του φαινομένου στο σχολικό περιβάλλον δεν διευκολύνει την κοινωνική κατανόησή του, μια και οι μαθητές μεταφέρουν στο σχολείο, με ηπιότερο ή βίαιο τρόπο, τις εικόνες και τις αντιλήψεις για τους άλλους ανθρώπους, κυρίως τους διαφορετικούς. Σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία Ψυχολογίας, το bullying είναι μια μορφή επιθετικής συμπεριφοράς, διά της οποίας κάποιος προκαλεί σε άλλον, σκόπιμα και επανειλημμένα, τραύμα ή δυσανεξία. Συνεπώς, το bullying είναι ένα γενικότερο κοινωνικό ζήτημα και εδράζεται στη διαδικασία κοινωνικής ταξινόμησης, που οδηγεί και στην άσκηση πίεσης ή βίας για την επιβολή της υπεροχής κάποιας κοινωνικής ομάδας ή ενός κράτους έναντι άλλου.
Αναφερόμαστε στο πολιτικό bullying, που ενσωματώνεται στις ταξικές συγκρούσεις, ιδίως στην άσκηση καταστολής από τις κυρίαρχες ομάδες εναντίον όσων βρίσκονται σε μειονεκτική θέση και διεκδικούν στοιχειώδη κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα. Τα ιστορικά παραδείγματα είναι άπειρα, ενώ αρκετές φορές το πολιτικό bullying στις διακρατικές σχέσεις εκφράστηκε ως πολεμική αναμέτρηση.
Ζήσαμε το πολιτικό bullying σ’ όλη την περίοδο που η Ελλάδα βυθίστηκε στα επαχθή μνημόνια. Ασκήθηκε εκφοβισμός σ’ όλο τον ελληνικό λαό ότι η υπογραφή των μνημονιακών συμβολαίων ήταν αναπόφευκτη και σ’ αυτή την κατεύθυνση συνέβαλαν τα μέσα ενημέρωσης, που καθημερινώς βομβάρδιζαν τους τηλεοπτικούς θεατές τους με καταστροφολογία και με κάμψη της ψυχολογικής τους αντίστασης. Ο εκφοβισμός επιδιώκει την αποσάθρωση των μηχανισμών αντίστασης και λογικής επεξεργασίας των πληροφοριών. Τρομοκρατεί και ισοπεδώνει καλλιεργώντας εσχατολογική ατμόσφαιρα. Ολα αυτά καθιστούν τους πολίτες αθύρματα όσων θέλουν να διατηρήσουν στο περιθώριο την κοινωνική διαφορετικότητα, στην περίπτωσή μας τα πτωχοποιημένα κοινωνικά στρώματα.
Το πολιτικό bullying, όμως, δεν έκλεισε με τις εκλογές. Συνεχίζει και στο μετεκλογικό τοπίο. Ακόμη και η θεωρία της αριστερής παρένθεσης αποτελεί έκφραση πολιτικού εκφοβισμού σκοπεύοντας στην καλλιέργεια και συντήρηση πολιτικής αβεβαιότητας, που προκαλεί αναστάτωση στους πολίτες, αβεβαιότητα και ψυχολογικό καταναγκασμό. Ολα αυτά προκαλούν ευρύτερες παρενέργειες στην ελληνική οικονομία με την εκροή των καταθέσεων από τις τράπεζες. Τι άλλο από πολιτικό bullying είναι αυτό που ασκείται με τις συνεχείς δηλώσεις για Grexit ή Graccident. Κορυφαίοι πρωθυπουργοί και υπουργοί των Ευρωπαίων εταίρων μας επανέρχονται με καταιγιστικές δηλώσεις συντηρώντας την αβεβαιότητα. Χρησιμοποιούν δε την τεχνική του σκοτσέζικου ντους, που επιδιώκει να γονατίσει ψυχολογικά τους πολίτες, ώστε να αποδεχτούν ως αναπότρεπτο το μνημόνιο και το μοντέλο κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης.
Και όπως σε κάθε εκφοβισμό, έτσι και στο πολιτικό bullying αποδίδονται οι ευθύνες σ’ αυτούς που υφίστανται το τραύμα. Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, αυτό ακούγεται ως δικαιολογία στις ανεπίσημες συζητήσεις, όταν προκύπτουν φαινόμενα εκφοβισμού. Φταίει το θύμα που είναι απροσάρμοστο. Το ίδιο επαναλαμβάνεται και στο πολιτικό bullying. Η ευθύνη ανήκει στους πολίτες αλλά και στην κυβέρνηση, που είναι απροσάρμοστοι. Ομως, ο εκφοβισμός εκφυλίζεται, όταν υψώνεται τείχος αντίστασης και διεκδίκησης.
Ευάγγελος Αυδίκος
*καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας